Kościół św. Jakuba w Sztokholmie

Kościół od strony Kungsträdgården

Kościół św. Jakuba w Sztokholmie (Sankt Jacobs kyrka lub Jacobs kyrka) ewangelicko-luterańskiego Kościoła Szwecji, należący do parafii katedralnej (Stockolms domkyrkoförsamling, Domkyrkokontraktet) w diecezji sztokholmskiej. Do 1989 r. był kościołem prafialnym utworzonej w 1643 r. parafii św. Jakuba (Sankt Jakobs/Jakobs församling).

Zbudowany w 1643 r. trójnawowy kościół halowy, z elementami architektury późnogotyckiej, renesansowej i barkowej o charakterystycznym czerwonym kolorze elewacji. Jest położony w centrum Sztokholmu (kwartał Lantmätaren 2, Norrmalm, gmina Sztokholm, Stockholms län, Uppland) przy Västra Trädgårdsgatan 2/Jakobs torg, pomiędzy gmachem Opery i Kungsträdgården. 🌐

W kościele często odbywają się koncerty organowe.

Współrzędne geograficzne: 59°19′49.5″N 18°4′14″Ö

Dojazd: hitta.se, sl.se

Aktualna prognoza pogody: klart.se

Historia kościoła

Widok z obecnego Mynttorget (kościół św. Jakuba po lewej; na prawo od niego niezachowany pałac Makalös), mal. Johan Sevenbom, 1767 r. (Wikimedia Commons)

Budowę obecnej świątyni rozpoczęto w 1580 r. z inicjatywy Jana III (1568–1592). Wcześniej na tym miejscu istniała niewielka drewniana kaplica z początku XIV w. pod wezwniem apostoła Jakuba – patrona Hiszpanii i pielgrzymów,  po raz pierwszy wzmiankowana w źródłach w 1311 r. W latach 30. XV w. została ona rozebrana iż zastąpiona trójnawowym kościołem murowanym, który został rozebrany na polecenie Gustawa Wazy po riksdagu w Västerås (1527). Cegieł pochodzących z rozbiórki użyto do budowy umocnień miejskich.

W 1575 r. wydano rozporządzenie kościelne, według którego obydwa „malm” (ówczesne przedmieścia Sztokholmu – Norrmalm i Södermalm) miał mieć swój własny kościół, tak aby „wierni nie musieli stać w ciżbie”. W 1580 r. rozpoczęto prace budowlane. Początkowo kościół miał być zbudowany na planie krzyża, jednak w 1588 r. projekt został zmieniony. Przyjęto plan flamandzkiego architekta i budowniczego Willema Boya (1520–1592). Miał to być kościół salowy, zbudowany na planie kwadratu z czteroma filarami, z dużym prezbiterium i vapenhus (kruchtą).

W 1593 r. roboty budowlane zostały przerwane. Prace podjęto na nowo w 1600 r., zmieniając przy tym po raz kolejny plany budowy. Po pewnym czasie prace stanęły. Budowę kościoła zakończono w latach 1633–1643 pod kierunkiem budowniczego Hansa Ferstera (zm. 1653). 26 listopada 1643 r. kościół w obecności królowej Krystyny został oddany wiernym. Utworzono także parafię św. Jakuba (Sankt Jakobs församling).

W 1723 r. pożar wywołany uderzeniem pioruna poważnie uszkodził wieżę i dach kościoła. Podjęto budowę nowej, położonej centralnie wieży według planów Görana Josuæ Adelcrantza (1668–1739). Późnobarokową pokrytą miedzianą blachą kopułę wieży i wieńczącą ją latarnię zaprojektował Carl Hårleman (1700–1753). Prace budowlane zakończyły się w 1739 r.

W XIX w. przeprowadzono kilka zmian we wnętrzu kościoła. W latach 1814–1816 pod kierunkiem architekta Carla Fredrika Sundvalla (1754–1831) wymieniono siedemnostowieczny wystrój wnętrza na nowy. Nowe wyposażenie wywołało skargi parafian, na skutek czego już w latach 20. XIX w. nastąpiły kolejne zmiany. Z tego czasu pochodzi m.in. nastawa ołtarzowa projektu Carla Gustafa Bloma Carlssona (1799–1868) z dużym obrazem autorstwa Fredrica Westina (1782–1862) przedstawiającym Przemienienie Pańskie (obecnie obraz ten znajduje się zachodniej ścianie południowej nawy bocznej) i kazalnicą w stylu empire.

Skeppsbron, wizyta cesarza Wilhelma II, 1888 r. W głębi widoczny kościół św. Jakuba. Fot. Carl Curman (domena publiczna, RAÄ)

Następne radykalne zmiany w wystroju wnętrza nastąpiły w czasie renowacji w latach 1892–1893, za którą odpowiadał Carl Möller (1857–1933). Zamieniono wówczas m.in. nastawę ołtarzową na niższą, zmniejszono pięć dużych okien prezbiterium, wyposażając je we witraże. Zainstalowano też oświetlenie elektryczne, zastępując elektrycznością oświetlenie gazowe z 1862 r.

Ostatnią, wielką renowację przeprowadzono w latach 1933–1937. Pracami kierował architekt Ove Leijonhufvud (1883–1962), który dążył przede wszystkim do przywrócenia kościołowi jego pierwotnego XVII-, XVIII-wiecznego charakteru. M.in. zamieniono nastawę ołtarzową (czwarta w historii kościoła) na obecną projektu Ove Leijonhufvuda, której barokowa forma nawiązuje do nastawy XVII-wiecznej. Obraz Przemienienia Pańskiego z 1828 r. przeniesiono na jego obecne miejsce. Zamurowano także od wewnątrz (jest widoczne od zewnątrz) okno za nastawa ołtarzową. Urządzono także kaplicę chrzcielną w przedniej części południowej nawy bocznej.

Karl XII:s torg ok. 1965 r. (Spårvägsmuseet)

W latach 70. XVIII w. zmieniono kolor tynków kościoła z dotychczasowego czerwonego na szary. Pracami malarskimi kierował Erik Palmstedt (1741–1803). W XIX w. elewację pomalowano na biało, a na początku XX w. na żółto. Ponownie na jasnoszary kolor pomalowano fasadę w czasie renowacji w latach 30. XX w. Na obecny czerwony kolor (taki jaki świątynia miała najprawdopodobniej w chwili jej otwarcia w 1643 r.) została przemolowana podczas renowacji fasady w latach 1968–1969. Kolor tego nie zmieniono w czasie remontu z 2004 r.

W 1989 r. parafia św. Jakuba, do której należało wówczas 150 wiernych, została połączona z parafią św. Klary (Clara församling) i parafią Storkyrka (Storkyrkaförsamling), tworząc Stockholms domkyrkoförsamling.

Architektura

Widok od strony południowej (Jakobs torg)

Ceglany kościół halowy, trójnawowy z wielokątnym prezbiterium. Wznoszony w kilku etapach, z elemantami architektury późnogotyckiej, renesansowej i barokowej. Obecna późnobarkowa czworoboczna wieża nakryta owalnym hełmem z latarnią i pokryta miedzianą blachą, położona centralnie nad skrzyżowaniem transeptu i nawy głównej, została zbudowana w latach 1730–1739. Po zachodniej stronie budynku znajdują się dwie ośmiokątne wieżyczki nakryte hełmami.

Elewacja jest pomalowana na czerwono, z białymi wykończeniami wieży i ścian szczytowych transeptu. Zakrystia, przebudowywana w latach 1698–1699 i w 1926 r., znajduje się po stronie północnej, między transeptem a prezbiterium. Trzy rzeźbione w piaskowcu portale, po południowej, zachodniej i północnej stronie, pochodzą z lat 40. XVII w.

Portale po stronie północnej (od strony cmentarza) i zachodniej (od strony Jakobsgatan) zostały wyrzeźbione przez mistrza kamieniarstwa henrika Bloma (zm. 1648) w czerwonym piaskowcu. Jednak najbardziej znanym i najczęściej używanym jest portal od strony Jakobs torg (od południa), wyrzeźbiony w piaskowcu w 1644 r. Jego autorstwo jest kwestią dyskusyjną. Na portalu został przedstawiony Mojżesz z tablicami Dekalogu, apostoł Jakub, relief symbolizujący Trójcę Świętą oraz herby fundatorów – rodów Fleming i Kurtzel.

Wnętrze

Nawa główna

W czasie kolejnych renowacji przeprowadzanych w XIX–XX w. wystrój wnętrza kościoła był kilkakrotnie zmieniany. Ostatnia większa renowacja wnętrza miała miejsce w latach 1936–1937, kiedy udało się przynajmniej w małej części przywrócić pierwotny wystrój świątyni.

Nastawa ołtarzowa projektu Ove Leijonhufvuda (1937)

Obecna nastawa ołtarzowa z 1937 r., projektu Ove Leijonhufvuda, nawiązuje formą do nastawy XVII-wiecznej. Drewniane figury dłuta Johna Lundqvista (1882–1972) przedstawiają Chrystusa, apostoła Jakuba, Jana Chrzciciela, czterech Ewangelistów i postacie związane z historią kościoła św. Jakuba. Dwa obrazy, pochodzące prawdopodobnie z nastawy XVII-wiecznej, nawiązują do wydarzeń biblijnych. Ich autorstwo jest przypisywane Jacobowi Heinrichowi Elbfasowi (ok. 1600–1664).

Witraże w oknach prezbiterium, przedstawiające motywy biblijne, zostały wykonane w Monachium w 1893 r. W prezbiterium znajduje się też sześć trójramiennych mosiężnych świeczników pochodzących z połowy XVII w.

Kazalnica z 1828 r. została prawdopodobnie zaprojektowana przez Jakoba Axela Gillberga (1769–1845). Prace rzeźbiarskie i dekorzacyjne w stylu emire wykonał Erik Gustaf Göthe (1779–1838). Reliefy symbolizują Chrzest, Eucharystię, Dekalog i Ewangelię.

Na tylnej ścianie południowej (od strony Jakobs torg) nawy bocznej znajduje się obraz Fredrica Westina z 1828 r. przedstawiający Przemienie Pańskie (obraz był częścią poprzedniej, XIX-wiecznej nastawy ołtarzowej).

Obicie trumny Sigrid Bielke (2. poł. XVII w.)

W przedniej części północnej nawy bocznej znajduje się wystawiona w trzech gablotach ekspozycja najcenniejszych przedmiotów kościelnych, m.in. sreber i tkanin z XVII–XIX w. Zwraca uwagę tkanina na obicie trumny Sigrid Bielke (1620–1679), żony feldmarszałka Gustafa Horna (1592–1657). Oboje małżonkowie są pochowani w krypcie pod kaplicą chrzcielną (przednia część południowej nawy bocznej).

Na ścianch kościoła znajdują się liczne epitafia, herby trumienne i rodowe z XVII–XVIII w. Należały one do wysokich urzędników i dowódców wojskowych. W kościele pochowani są członkowie rodów Fleming i Horn, m.in. wspomniany wyżej feldmarszałek Gustaf Horn. Pod posadzką prezbiterium spoczywają: urzędnik i dyplomata Andreas Gyldenklou (1602–1665) i admirał Theodor Ankarcrona (1687–1750).

W kaplicy chrzcielnej znajduje się jeden z najcenniejszych zabytków kościoła – chrzcielnica, której podstawa przedstawiająca klęczącego anioła pochodzi z 1643 r. i została wykonana przez Josta Schütza.

Prospekt organowy

Kościół św. Jakuba słynie współcześnie z muzyki organowej.  Organy w historii kościoła były kilkukrotnie przebudowywane i modernizowane, po raz ostatni w 1976 r.    Obecny barokowy prospekt organowy na chórze kościoła pochodzi z 1746 r. i został zaprojektowany przez Carla Hårlemana. W 1960 r. zakupiono mniejsze organy, ustawione przy prezbiterium.

XVII-wieczne dzwony kościelne uległy zniszczeniu w czasie pożaru dachu i wieży. Obecne zostały odlane po pożarze 1723 r. Są to: wielki dzwon o wadze ponad 3 ton i wysokości 1,87 m, dwa dzwony średnie i jeden dzwon mniejszy.

Na podstawie:

Lundmark Efraim, S. Jakobs kyrka i Stockholm. II, Konsthistoria (Stockholm 1930).

Quensel Alice, S. Jakobs kyrka i Stockholm. I, Församlingshistoria (Stockholm 1928).

S:Jacobs kyrka, Silver och textil i S:t Jacob kyrka – ulotki informacyjne do zabrania przy wejściu do kościoła

S.t Jacobs kyrka publikacja wydana przez diecezję sztokholmską (Stockholms stift)

S:t Jacobs kyrka na stronie Svenska kyrkan

S:t Jacobs kyrka na stronie Bebyggelseregistret (Riksantikvarieämbetet)

S:t Jacobs kyrka w Wikipedii